روش‌های تصمیم گیری

هر یک از ما در طول روز با مشکلات متعددی روبرو خواهیم شد. از مساله‌ی ساده‌ای مثل ناهار چه بخوریم تا مسائلی چون مشکلاتی که با همسر یا رئیس خود دارید، همگی نیاز به انتخاب راه حل و تصمیمی دارد که آنها را حل کند.

برای رسیدن به اهداف خود باید بهترین تصمیمات را بگیرید. هرچند هوشمندانه نباشد. در واقع ، همگی ما تجاربی از تصمیم‌گیری غلط داریم که به پیامدهای ناخوشایندی منتهی شده است.

برخی از تصمیمات غلط درباره موضوعات، کم اهمیت ، و پیامد آن چندان جدی نبوده یا زیاد طول نمی‌کشد؛ ولی تصمیمات مهمی در زندگی وجود دارد که اگر غلط انجام شود پیامد بد آن تا آخر عمر باقی خواهد ماند.

اکنون روش های تصمیم گیری را با هم مرور میکنیم:
1-تصمیم گیری احساسی: مبنا این است که احساس ما چه چیز را درست می‌داند؟ در اینجا تاکید بر حس درونی، ترجیحات ذهنی و ارزش‌های ماست. ملاک این است که چه حسی داریم نه اینکه چه فکری داریم؟!

2-تصمیم گیری اجتنابی: فرد یا لزوم تصمیم‌گیری را انکار می‌کند یا امیدوار است که همه چیز خود به خود درست شده، یا به تکنیک‌های به تاخیر انداختن مثل امروز و فردا متوسل می‌شود. در اینجا هدف، حفظ آسایش روان‌شناختی کوتاه‌مدت، به هزینه‌ای گزاف است.

3- تصمیم‌گیری تکانه ای: فرد به سرعت و برمبنای اتفاقات ناگهانی تصمیم گرفته و هیچ‌گونه ارزیابی منطقی از حقایق ندارد.

4- تصمیم گیری مطیعانه: فرد بر اساس انتظارات دیگران تصمیم می‌گیرد. ویژگی اصلی این شیوه انفعال است. به گونه‌ای که فرد اجازه می‌دهد دیگران برای وی تصمیم بگیرند.

5- تصمیم گیری گوش به زنگی: فرد به قدری برای تصمیم‌گیری دچار اضطراب می‌شود که کارایی وی برای یک تصمیم خوب کاهش می‌یابد. در اینجا فرد نمی‌تواند اطلاعات مریوطه را ارزیابی کند و به قدری در جزئیات فرو می‌رود که اصل را از دست می‌دهد.
 
6- تصمیم گیری اخلاقی: مبنای تصمیم یک منبع اخلاقی است که می‌تواند به تعلیمات مذهبی مربوط باشد و یا اگر فرد مذهبی نباشد بر اساس اصول اخلاقی شخصی تصمیم می‌گیرد.

7-تصمیم گیری منطقی: فرد به طور بی‌طرفانه و منطقی تمامی اطلاعات مهمی که به تصمیم مربوط است را ارزیابی کرده و سپس با توجه به اهداف خود بهترین انتخاب را بر‌می‌گزیند.

 

برای تصمیم گیری ابتدا باید راه‌حل‌های مختلفی را بدست آورده سپس از بین راه‌حل‌های مربوطه بهترین راه‌حل را انتخاب کنیم، سپس راه‌حل‌های مختلف را با هم مقایسه کرده تا بدانیم کدام یک از همه بهتر است ؟ و برای این کار باید از خود سوال کنیم اگر از این راه‌حل استفاده کنم چه اتفاقی خواهد افتاد؟ پیامد آن چه خواهد بود؟واقعیت این است که هر کاری که انجام می‌دهیم نتایج یا پیامدهای دارد و اگر یاد بگیریم که قبل از انجام نتیجه‌آن را پیش بینی کنیم آن وقت کمتر دچار اشتباه خواهیم شد.

در تصمیم گیری فرد با مشکلی روبروست که برای آن چندین پاسخ وجود دارد فرد باید شهامت انتخاب یک گزینه از بین گزینه‌های موجود را داشته باشد . اما در حل مساله فرد با موقعیتی روبرو است که هیچ جوابی برای آن نداشته و حل آن مستلزم استفاده از دانش‌ و اصول آموخته شده‌ی قبلی در ترکیبی تازه است.

مراحل تصمیم گیری منطقی‌
1- مواجه شدن با تصمیم: با اطلاعات راجع به خطرات سیگار باید مواجه شده و بخواهیم که تغییر کنیم . تصمیمات باید واضح بوده کلی و مبهم نباشد مثل اینکه « من از سیگار کشیدن ناراضی هستم».

2- خلق حق انتخاب‌ و جمع‌آوری اطلاعات: باید بدانیم همه‌ی انتخاب‌ها سیاه، سفید، روشن و بدیهی نبوده و باید انتخاب‌های زیادی ایجاد کنیم .

3- ارزیابی پیامدهای پیش بینی شده : پیامدهای منفی و مثبت، کوتاه مدت و بلند مدت را برای خود و دیگران ارزیابی کنیم.

4- متعهد کردن خود به یک تصمیم: با بیان اهداف و پاداش‌های احتمالی و رعایت هماهنگی با ارزش‌ها و وارسی کردن آنها بهترین انتخاب را برگزینیم.

5- طرح ریزی برای چگونگی اجرای تصمیم: چهارچوب زمانی برای اجرای تصیم در نظر گرفته، موانع را پیش بینی نموده کارها را انجام داده و منابع حمایت کننده را تعیین می‌کنیم .

6- اجرای تصمیم: با تعیین بهترین زمان برای اجرا، اضطراب و تعارضات موجود با اجرای تصمیم از بین می‌رود.

 

7- ارزیابی پیامدهای واقعی اجرای تصمیم: برای تعدیل کردن پیامدها باید نسبت به بازخوردها انعطاف داشته و با پردازش منطقی اطلاعات، با ناامیدی و سایر پیامدها کنار بیاییم.
( این مهارت به ما کمک می‌کند تا به نحو موثرتری در مورد مسائل زندگیمان تصمیم بگیریم . اگر از ابتدا بتوانیم فعالانه تصمیم گیری کرده، جوانب مختلف انتخاب‌ را بررسی و پیامدهای هر انتخاب را ارزیابی نماییم، مسلماً در سطوح بالاتری از بهداشت روانی قرار خواهیم گرفت).

با این مواد تا عید مغز خود را جوان کنید

مواد غذایی وجود دارند که می‌توانند تاثیرات معجزه‌آسایی در جلوگیری از زوال عقل و بیماری آلزایمر داشته باشند و حافظه و عملکرد شناختی مغز را تقویت ‌کنند.

فلاونول‌های کاکائو

فلاونول‌های موجود در کاکائو می‌تواند برای سلامتی مغز  بسیار مفید باشد.البته شکلات سیاه مقادیر بیشتری فلاونول دارد و از این طریق برای مغز مفیدتر است. فلاونول‌های شکلات معمولی به علت وجود شیر و شکر کمتر است.

مطالعات متعددی نشان داد که خوردن فلاونول‌های کاکائو در قسمتی از مغز تاثیر می‌گذارد که مستقیم مربوط به پیری می‌شود. محققان معتقدند که این قسمت مغز است که مربوط به از دست دادن حافظه می‌شود.

اسیدهای چرب امگا 3

انواع مختلف ماهی همچون ماهی قزا‌آلا، ماهی خال مخالی و ماهی تن حاوی مقادیر زیادی اسیدهای چرب امگا 3 هستند که علاوه بر اینکه به سلامت مغز شما کمک می‌کند، باعث تقویت قدرت مغزی شما نیز می‌شوند. تحقیقات حاکی از آن است که مصرف این ماده غذایی هنگام پیری از زوال عقل و بیماری آلزایمر جلوگیری می‌کند.

خشکبار

خشکبار هم مانند ماهی حاوی مقادیری از اسید‌های چرب امگا 3 است. پس اضافه کردن این ماده غذایی به برنامه غذاییتان می‌تواند بسیار مفید باشد. گردو خود حافظه را تقویت کرده و با از دست دادن حافظه مبارزه می‌کند.

مطالعات نشان داده است که گردو به علت داشتن مقادیری از اسیدهای چرب امگا 3، ویتامین E، آنتی‌اکسیدان‌ها و ملاتونین عملکرد مغز را تقویت می‌کند.

منیزیم

محققان نشان داده‌اند که کمبود منیزیم منجر به زوال شناختی، پیری مغز و در نهایت منجر به زوال عقلی می‌شود. پس مصرف مکمل‌هایی از منیزیم یا خوردن مواد غذایی مانند برگ چغندر، اسفناج، دانه کدو تنبل، ماست، بادام، لوبیا سیاه و سفید، آووکادو، انجیر، شکلات سیاه و موز که دارای مقادیر زیادی منیزیم است می‌تواند از پیری مغز جلوگیری کند.

زغال‌اخته

زغال‌اخته علاوه بر خوش‌مزه بودن به تقویت مغز نیز کمک می‌کند. این ماده غذایی خواص آنی‌اکسیدانی و ضد التهاب دارد. علاوه بر این، زغال‌اخته حاوی آنتوسیانین است و برای تقویت حافظه بسیار مفید است. نوشیدن آب زغال‌اخته به طور روزانه یادگیری و یادآوری کلمات را بهتر کرده و سطح گلوکز خون و علائم افسردگی را کاهش می‌دهد.

کلم بروکلی و اسفناج

بر اساس گزارش موسسه ملی پیری، خوردن مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات میتوانند باعث جلوگیری از زوال شناختی شود. علاوه بر این، این مواد غذایی می‌توانند باعث مهار بیماری‌های مزمنی همچون بیماری‌های قلبی و دیابت نوع 2 شوند. برخی از سیزیجات به خصوص کلم بروکلی و اسفناج می‌توانند تاثیرات معجزه‌آسایی در جلوگیری از پیری مغز داشته باشند. 

چای سبز

چای سبز خواص فراوانی دارد و از مغز نیز محافظت می‌کند. تحقیقات نشان داده است که چای سبز سرعت فکر و عملکرد مغز شما را تقویت می‌کند. گفته می‌شود که این چای شکل پذیری سیناپسی کوتاه مدت مغز را نیز تقویت می‌کند.

استرس بلندمدت منجر به کاهش حافظه می‌شود

به گزارش خبرنگار مهر، نتایج مطالعه محققان دانشگاه ایالتی اوهایو آمریکا نشان می دهد افرادی که به طور مداوم در معرض استرس قرار دارند دارای مشکلاتی در حافظه مکان یابی خود هستند.

استرس بلندمدت ممکن است منجر به انزوای اجتماعی شود که از رفتارهای مرتبط با افسردگی تلقی می شود. استرس ممکن است شامل حملات فکری بلندمدت و تکراری باشد.

محققان دریافتند تغییرات قابل اندازه گیری در مغز، از جمله بروز التهاب ناشی از واکنش سیستم ایمنی به فشارهای بیرونی ، با استرس مرتبط است.

این مطالعه بر روی موش ها نشان داد موش های که بیشتر در معرض استرس قرار داشتند به سختی توانستند سوراخ فرار را برای خروج از شرایط پراسترس پیدا کنند.

دانش آموزان با عملکرد مغز انسان آشنا می‌شوند

به گزارش خبرگزاری مهر، با اجرای برنامه های گسترده ای در حوزه ترویج علوم شناختی به مناسبت «هفته آگاهی از مغز» (۸ الی ۱۴ اسفند) و با همکاری وزارت آموزش و پرورش در مدارس متوسطه کل کشور، دانش آموزان با عملکرد مغز انسان آشنا می شوند.

دکتر نادر علیرضالو عضو شورای راهبردی کمیته دانش آموزی ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی و انجمن علوم اعصاب ایران در این باره گفت: با توجه به همکاری های شکل گرفته مابین ستاد توسعه علوم شناختی و وزارت آموزش و پرورش درآینده ای نزدیک با تدوین برنامه راهبردی علوم شناختی ، شاهد رشد و شکوفایی علوم شناختی در مدارس خواهیم بود.

وی افزود: از برنامه های گسترش علوم شناختی در مدارس، برگزاری آزمون ها و همایش های دانش مغزی، برگزاری کارگاههای آموزشی، نصب روزنامه های دیواری هفته آگاهی از مغز در مدارس، اعزام سفیران مغز و شناخت به مدارس و... است.

علیرضالو با توجه به برنامه هفته آگاهی از مغز، بازدید از «مجتمع آموزشی دخترانه منظومه خرد» را فرصتی برای معرفی علوم شناختی برای مدیران و دانش آموزان مدارس دانست و از تمامی علاقه مندان مخصوصا دانش آموزان و والدین آنان برای حضور پرشور در مراسم نمادین هفته آگاهی از مغز در روز ۱۳ اسفندماه جاری (پنج شنبه) از ساعت ۱۲ تا ۲۰ دعوت کرد.

وی تصریح کرد: در هفته آگاهی از مغز ، ترویج دانش علوم شناختی و نحوه استفاده همه افراد جامعه از قوای ذهنی و عملکرد شناختی با محوریت دانش آموزان متوسطه، از برنامه های اصلی این هفته می باشد.

علیرضالو افزود: آموزش و پرورش و مدارس کشور، نقطه تلاقی ترویج علوم شناختی و آگاهی از مغز به مدیران، دبیران، والدین و دانش آموزان است، لذا بدنه آموزش و پرورش از این منظر، قابلیت دسترسی به طیف وسیعی از جامعه را داراست.

این متخصص علوم شناختی تاکید کرد: با توجه به مطالعات آینده پژوهی، در چند سال آینده علوم در حوزه های نانوتکنولوژی، بایوتکنولوژی ،IT و علوم شناختی ادغام می شوند که این منجر به گسترش چشمگیر سطح ادراک و توانایی انسان برای برقراری ارتباط، بهبود سلامتی وی، تقویت امنیت ملی و اتحاد علم و آموزش خواهند شد.

وی افزود: با توجه به اینکه علوم شناختی و فناوری‌های همگرا، اثرات مهمی بر پیشرفت و توسعه آینده بشریت خواهند داشت، لذا آشنا ساختن دانش آموزان مقاطع متوسطه برای استفاده بهینه از عملکردهای شناختی مغز از یک سو، و همچنین علاقه مند کردن دانش آموزان برای ادامه تحصیل در سطوح دانشگاهی در علوم مختلف شناختی و مغز، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

6 اصل مهم در تقویت عملکرد مغز و حافظه

6 اصل ضروری آب و هوا، خواب و بیداری، حرکت و سکون، حالات روحی و روانی، خوردن و آشامیدن و پاکسازی ها در حفظ حافظه مؤثر است. ما در اینجا به بحث تغذیه توجه می کنیم.

* بادام حاوی فسفر، منیزیم، پتاسیم، گوگرد و آهن است و بهترین مغز برای سلول های عصبی است. یک فرمول ساده که در کتاب اکسیر اعظم هم آمده برای افرادی که مشکل قند خون نداشته باشند، هفت عدد بادام پوست کنده به همراه همان قدر نبات را افراد بکوبند، شب، پیش از خواب با کمی آب در صورت لزوم میل کنند؛ در مصرف درازمدت ثابت شده است که به افزایش قوای ذهنی می تواند کمک کند.

* برای تقویت حافظه و سیستم عصبی مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم٬ آهن و ویتامین B توصیه می شود. این مواد در غلات و شیر وجود دارند. ویتامین B12  برای نگهداری سلول های عصبی مفید است و اسیدفولیک نیز برای تقویت حافظه مؤثر است.

 

*  چند ماده غذایی هم وجود دارد که خیلی مظلوم اند و به حاشیه رانده و فراموش می شوند و برای حافظه مفید هستند. افراد لوبیا زیاد مصرف می کنند ولی ماش سر سفره کم مصرف می شود؛ جو، مصرفش زیاد نیست، حالا شاید بعضی ها در سوپ استفاده کنند، ولی عموماً خیلی مظلوم است. "به" فراموش شده است؛ سیب و "به" خیلی کم مصرف می شوند. در بشقاب های میوه ما نیستند. زردک یا همان هویج ایرانی واقعاً فراموش شده است، در بعضی از شهرها اصلاً پیدا نمی شود. زردک را به صورت پخته مثل هویج پخته استفاده می کنند یا مربای عسلی زردک که در تقویت مغز، قلب، معده کبد و نیروی عمومی بدن فوق العاده است. خیلی ساده است همه افراد می توانند زردک را بخرند و بشویند و رنده کنند و بگذارند بپزد، کمی هم عسل اضافه کنند تا به قوام بیاید به این ترتیب مربای زردک تهیه می شود؛ خیلی هم توصیه شده که می تواند مفید باشد.

*مصرف ویتامین E نیز مغز را از آسیب حفظ می کند و علاوه بر رقیق شدن خون از ابتلا به آلزایمر پیشگیری می کند.

* اسید های چرب امگا ٣ که در ماهی بسیار یافت می شود نیز به سلول های مغزی کمک می کند.

 

* برخی از گیاهان دارویی مانند آویشن نیز توصیه می شود چرا که این گیاه تقویت کننده اعصاب است.

 

٦- پرهیز از نوشیدن آب سرد مخصوصاً با معده خالی: زیرا این کار به شدت مزاج اعضای اصلی بدن را سرد می کند.

 
* انجیر حاوی مواد معدنی مانند آهن و گوگرد است و حافظه را تقویت می کند . مصرف انجیر نیز برای تقویت حافظه توصیه می شود. انجیر حاوی ویتامین های A ،B، C و مواد معدنی مانند آهن و گوگرد است که برای سلول های مغزی مفید است.

* مصرف زعفران، سیر و کندر و عسل نیز برای تقویت حافظه توصیه می شوند.

* چغندر نیز به دلیل داشتن مقادیر بالایی از فسفر تقویت کننده حافظه است.   

*مویز و گردو به عنوان تقویت کننده بافت مغز شناخته می شود.

* پرهیز از غذاهای فست فود و مواد پر ادویه، خستگی زیاد و تماشای برنامه های مختلف کامپیوتری و تلویزیونی(زیرا ورود اطلاعات متنوع و مختلف بدون فایده باعث تشویش ذهنی و عدم تمرکز در رابطه با امور مهم می شود)

* مربای آمله نیز می تواند در تقویت حافظه مؤثر باشد اما این ترکیب به ویژه در افرادی که مشکلات گوارشی دارند بهتر است تحت نظر پزشک طب سنتی استفاده شود.

  

نکاتی برای بهبود حافظه

١-ورزش فکری: به طور معمول گفته می شود ورزش های ذهنی مثلاً منچ و مارپله و شطرنج بازی برای افزایش حافظه مؤثر است. همچنین، جدول های سودوکو نیز مفید است. مطالعه کردن به طور خاص نیز ذهن را درگیر مفاهیم می کند و خواندن و فهمیدن قطعاً کمک کننده است و این توصیه ها جدی و اساسی است.

٢-خواب به موقع و کافی: بهترین ساعت خواب برای تنظیم عملکردهای مختلف بدن و هورمون ها ساعت 9 شب تا 2 صبح است (یعنی باید این فاصله را خواب باشید و اگر بنا به مزاجتان خواب بیشتری هم احتیاج داشتید می توانید بیشتر بخوابید)

٣- افرادی که دارای مزاج پایه سرد هستند و یا سردی و رطوبت بدنشان (به ویژه مغز) زیاد شده یعنی خواب بیش از حد، کند شدن کارها، کندی حافظه، زیاد شدن آب دهان دارند می توانند از جویدن کندر در طی روز (نه خوردن آن) استفاده کنند. همچنین این افراد می توانند از نوشیدن یک فنجان ماءالعسل به صورت ناشتا یا نوشیدن دمنوش اسطوخودوس در طی روز بهره مند شوند.

٤- همچنین این افراد باید تا حد امکان سر خود را مخصوصاً در زمان خواب بپوشانند.

٥- بوییدن عطرهای طبیعی و مناسب نیز در بهبود قوای مغز مؤثر است.

البته باید یادآور شد تمام مشکلات حافظه ناشی از سردی یا رطوبت مغز نیست و گاهی حرارت زیاد و خشکی نیز باعث اختلالاتی در به خاطر سپردن و یادآوری اطلاعات می شود، لذا بهتر است برای تشخیص دقیق به متخصص طب سنتی

تقویت عملکرد مغز با مصرف منظم شکلات

به گزارش نشریه تلگراف، در این مطالعه که در مجله 'اپتایت' منتشر شد، پژوهشگران داده های گردآوری شده در مطالعه دیگری را که در نیویورک انجام شده بود، مد نظر قرار دادند. در آن مطالعه، جمعی از ساکنان نیویورک از نظر دریافت های غذایی و فاکتورهای خطر بیماری های قلبی عروقی مورد بررسی قرار گرفته بودند و همچنین آزمایش هایی روی انها برای ارزیابی وضعیت عملکرد شناختی شان انجام شده بود. 

به گفته محققان، مصرف شکلات به طور قابل ملاحظه ای با بهبود عملکرد آنها در زمینه حافظه و ساماندهی دیداری-فضایی، حافظه فعال، اسکن و ردیابی کردن، استدلال انتزاعی و آزمون کوتاه وضعیت ذهنی ارتباط داشت و کنترل آماری فاکتورهای قلبی-عروقی، سبک زندگی و رژیم غذایی هیچ یک از این ارتباط ها را به غیر از حافظه فعال کاهش نداد. 

محققان در این زمینه، این ایده را مطرح کردند که مصرف منظم شکلات می تواند از زوال شناختی عادی مرتبط با سن جلوگیری کند. مطالعات متعدد به طور علمی ثابت کرده اند که مصرف شکلات برای قلب و دستگاه گردش خون مفید است، خطر سکته مغزی را کاهش می دهد، موجب کاهش کلسترول می شود و از پوست در برابر آسیب اشعه های خورشید محافظت می کند. علاوه بر این، نتیجه یک مطالعه دیگر حاکی از آن است که با قرار دادن قطعه کوچکی شکلات روی زبان 20 دقیقه پیش از صرف غذا، هورمون هایی تزریق می شوند که پیام سیر شدن را به مغز می دهند و در نتیجه، میزان مصرف غذا کاهش می یابد و حتی با تکرار این روش در پایان صرف وعده غذایی، میل به خوردن دسر و یا اسنک ها کاهش می یابد.

مغز دو زبانه‌ها متفاوت‌تر عمل می‌کند

به گزارش سرویس پژوهشی ایسنا، جودی اف کرول، یک دانشمند علوم شناختی از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، اظهار کرد: افراد دوزبانه، به نحوی از زبان استفاده کرده و آن را یاد می‌گیرند که ذهن و مغز آنها را تغییر داده و پیامدهای مثبتی برای آنها به ارمغان می‌آورد.

کرول افزود : مطالعات اخیر نشان دهنده راه‌های قابل توجهی است که در آن دو زبانه بودن، شبکه‌های مغز را تغییر داده، مهارتهای شناختی را تقویت می‌کند و از تسلط بر زبان پشتیبانی کرده و یادگیری‌های جدید را تسهیل می‌کند.

محققان نشان داده‌اند که ساختارها و شبکه‌های مغزی افراد دوزبانه متفاوت از افرادی است که تنها به یک زبان مسلط هستند.

از آن جا که انسان‌ها همه یکسان نیستند، دوزبانه‌ها نیز همه یکسان نبوده و تغییرات در ذهن و مغز آنها متفاوت است.

محققان همچنین دریافتند که عملکرد شناختی مغز افرادی که به دو زبان یا بیشتر تسلط دارند بسیار بهتر از افراد یک زبانه است و همچنین روند پیری در مغز این افراد کندتر صورت می‌پذیرد.

کرول یافته‌های اخیر خود را در انجمن پیشبرد علوم آمریکا ارائه کرد.

مزایای باور نکردنی زود خوابیدن!

به گزارش خبرنگار کلینیک گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران؛اگر شما هم جزء آن دسته افرادی هستید که تا نیمه‌های شب به بهانه‌های مختلف همچون فناوری، تحصیل، کار یا حتی تفریح بیدار می‌مانند، بهتر است هر چه زودتر آن را ترک کنید. خواب منظم و باکیفیت برای سلامتی روح و جسم ضروری است و بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات ریشه در بدخوابی و بی‌خوابی دارد. در اینجا به دلایل مهمی اشاره می‌کنیم که نشان می‌دهد شما باید زود و به موقع به خواب برود.

بدن و مغز شما به خواب نیاز دارد

بسیاری افراد به علت بالا بودن حجم کار و وظایفشان کم می‌خوابند. علاوه بر آن، پیشرفت علم و فناوری بهانه خوبی به افراد داد تا شب‌ها دیرتر بخوابند. اما حقیقت این است که بدن و مغز  در هر 24ساعت به 7 تا 8 ساعت خواب نیاز دارد. متخصصان و محققان نشان دادند اگر به هر دلیلی این میزان خواب کاهش یابد تاثیرات جبران‌ناپذیری به بدن به‌خصوص مغز وارد می‌شود.

اگر نخوابید تا آخر عمر نمی‌توانید آن را جبران کنید

خواب مانند حساب بانکی نیست که بتوانید هرچه که از آن برداشت می‌کنید را بازگردانید. اگر شبی خواب خوب داشته باشید برای همیشه بر شما اثر می‌گذارد و اگر آن را از دست دهید دیگر هیچ وقت نمی‌توانید آن را جبران کنید. خواب ناکافی عملکرد شناختی مغز را تا پایان عمر کاهش می‌دهد و بعد از  آن اگر بیشتر بخوابید نمی‌توانید آن خواب از دست رفته را جبران کنید.

اگر خوب نخوابید حافظه‌تان را از دست می‌دهید

خواب بر عملکرد مغز و حافظه تاثیر مستقیم می‌گذارد و برای بازیابی خاطره‌ها و واکاوی حافظه ضروری است. اگر به مدت چند روز متوالی خوب نخوابید  بعد از چند روزخواهید دید که نمی‌توانید برخی مسائل را به خوبی به یاد آورید. این موضوع در رابطه با کودکان بسیار مهم است زیرا اگر در سن کودکی نتوانند خوب بخوابند تاثیرات جبران ناپذیر آن تا بزرگسال با آن‌ها همراه خواهد بود.

اگر کم بخوابید بیشتر امکان دارد به سرطان مبتلا شوید

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی خواب ناکافی و ادامه پیدا کردن آن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را در افراد افزایش دهد. در واقع با به هم خوردن ساعت خواب میزان تولید ملاتونین در بدن کاهش می‌یابد و بخ دنبال آن سطح استروژن نیز کم می‌شود. به همین علت، خطر ابتلا به سرطان سینه در زنان بر اثر کم‌خوابی به شدت افزایش می‌یابد. از طرف دیگر، تحقیقات حاکی از آن است که اگر زنان باردار خواب ناکافی داشته باشند امکان اینکه نوزادان آن‌ها کم‌وزن به دنیا بیایند افزایش می‌یابد.

اگر خوب نخوابید بیماری‌هایتان تشدید می‌شود

بی‌خوابی و بدخوابی سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و آن را ضعیف می‌کند و اگر در شبانه روز به مدت 4 ساعت بخوابید عملکرد سستم ایمنی بدن شما تا 70 درصد کاهش می‌یابد. به دنبال آن سوخ و ساز بدن شما نیز با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود و ممکن است شما اضافه وزن پیدا کنید یا به دیابت مبتلا شوید.

کشف بزرگترین سیاره سنگی جهان

دانشمندان یک سیاره جامد سنگی جدید را کشف کرده‌اند که اندازه آن، در حدود نیمی از اندازه نپتون بوده و از سنگ خالص تشکیل شده است.

به گزارش سرویس علمی ایسنا، این سیاره که شبیه یک توپ بزرگ سنگی است، BD + 20594b نام دارد و از سیارات سنگی شناخته شده دیگر بزرگتر است. BD + 20594b 100 حدودا به اندازه نیمی از قطر نپتون بوده و صد در صد سنگی است.

دانشمندان می‌گویند که سیاره‌ای به این بزرگی احتمالا باید گازدار باشد.

نستور اسپینوزا، متخصص فیزیک نجومی در دانشگاه اسقفی کاتولیک شیلی در سانتیاگو و همکارانش طی گزارشی اعلام کردند: BD + 20594b حدود 500 سال نوری از زمین فاصله داشته و در صورت فلکی برج حمل قرار دارد. جرم این سیاره در حدود 16 برابر جرم زمین و عرض آن فقط کمی بیش از دو برابر عرض زمین و چگالی آن حدود 8 گرم در هر سانتیمتر مکعب است. در مقایسه، چگالی زمین 5.5 گرم در هر سانتیمتر مکعب است.

این سیاره صخره ای جدید در سال 2015 با تلسکوپ فضایی کپلر کشف شد.

سیاره BD + 20594b با سیاره Kepler 10c که نوعی سیاره سنگی بوده، سیاره‌ زمین‌سان هم نامیده می‌شود و برخلاف سیارات گازی شباهت ساختاری نسبتاً زیادی با کره زمین دارد، قابل مقایسه است.

وجود سیاره Kepler 10c در سال 2014 اثبات شد. این سیاره غول‌پیکر که به مگا زمین معروف است، در فاصله 568 سال نوری از زمین و در صورت فلکی اژدها قرار دارد.

در سال 2014 اعلام شد که جرم این سیاره حدودا 17 برابر زمین است اما اندازه‌گیری‌های اخیر نشان می‌دهد، با این که Kepler 10c به مگازمین و سنگی بودن معروف است جرم آن تنها 14 برابر جرم زمین است و این بدان معنی است که این سیاره احتمالا با پوسته‌ای از گاز یا آب پوشیده شده است.

جهت‌یابی

جهت‌یابی، یافتن جهت‌های جغرافیایی است. جهت‌یابی در بسیاری از موارد کاربرد دارد. برای نمونه وقتی در کوهستان، جنگل، دشت یا بیابان گم شده‌باشید، با دانستن جهت‌های جغرافیایی، می‌توانید به مکان مورد نظرتان برسید. یکی از استفاده‌های مسلمانان از جهت‌یابی، یافتن قبله برای نماز خواندن و ذبح حیوانات است. کوهنوردان، نظامیان، جنگل‌بانان و... هم به دانستن روش‌های جهت‌یابی نیازمندند.

هرچند امروزه با وسایلی مانند قطب‌نما یا سامانه موقعیت‌یاب جهانی (جی‌پی‌اس) می‌توان به راحتی و با دقت بسیار زیاد جهت جغرافیایی را مشخص کرد، در نبود ابزار، دانستن روش‌های دیگر جهت‌یابی مفید و کاراست.

جهت‌های اصلی و فرعی

جهت‌های جغرافیایی، که شمال با رنگ قرمز مشخص شده

اگر رو به شمال بایستیم، سمت راست مشرق (شرق، خاور)، سمت چپ مغرب (غرب، باختر) و پشت سر جنوب است. این چهار جهت را جهت‌های اصلی می‌نامند. بین هر دو جهت اصلی یک جهت فرعی وجود دارد. مثلاً نیمساز جهت‌های شمال و شرق، جهت شمالِ شرقی (شمالِ شرق) را مشخص می‌کند.

با دانستن یکی از جهت‌ها، بقیهٔ جهت‌ها را می‌توان به سادگی مشخص نمود. مثلاً اگر به سوی شمال ایستاده باشید، دست راست شما شرق، دست چپ شما غرب، و پشت سر شما جنوب است.

روش‌های جهت‌یابی

برخی روش‌های جهت‌یابی مخصوص روز، و برخی ویژهٔ شب اند. برخی روش‌ها هم در همهٔ مواقع کارا هستند. توجه شود که:

• بسیاری از این روش‌ها کاملاً دقیق نیستند و صرفاً جهت‌های اصلی را به صورت تقریبی مشخص می‌کنند. برای جهت‌های دقیق باید از قطب‌نما استفاده کرد، و میل مغناطیسی و انحراف مغناطیسی آن را هم در نظر داشت.
• آن‌چه گفته می‌شود اکثراً مربوط به نیمکره شمالی است؛ به طور دقیق‌تر، بالای ۲۳٫۵ درجه (بالای مدار رأس‌السرطان). در نیم‌کره جنوبی در برخی روش‌ها ممکن است جهت شمال و جنوب برعکس آن‌چه گفته می‌شود باشد.

روش‌های جهت‌یابی در روز

جهت‌یابی به کمک موقعیت خورشید در آسمان

۱- خورشید صبح تقریباً از سمت شرق طلوع می‌کند، و شب تقریباً در سمت غرب غروب می‌کند.

• این مطلب فقط در اول بهار و پاییز صحیح است؛ یعنی در اولین روز بهار و پاییز خورشید دقیقاً از شرق طلوع و در غرب غروب می‌کند، ولی در زمان‌های دیگر، محل طلوع و غروب خورشید نسبت به مشرق و مغرب مقداری انحراف دارد. در تابستان طلوع و غروب خورشید شمالی‌تر از شرق و غرب است، و در زمستان جنوبی‌تر از شرق و غرب می‌باشد. در اول تابستان و زمستان، محل طلوع و غروب خورشید حداقل حدود ۲۳٫۵ درجه با محل دقیق شرق و غرب فاصله دارد، که این خطا به هیچ وجه قابل چشم پوشی نیست. در واقع از آن‌جا که موقعیت دقیق خورشید با توجه به فصل و عرض جغرافیایی متغیر است، این روش نسبتاً غیردقیق است.

۲- در نیمکرهٔ شمالی زمین، در زمان ظهر شرعی خورشید همیشه دقیقاً در جهت جنوب است و سایهٔ اجسام رو به شمال می‌افتد.

• ظهر شرعی یا ظهر نجومی، دقیقاً هنگامی است که خورشید به بالاترین نقطه خود در آسمان می‌رسد. در این زمان، سایهٔ شاخص به حداقل خود در روز می‌رسد، و پس از آن دوباره افزایش می‌یابد؛ همان زمان اذان ظهر.

برای دانستن زمان ظهر شرعی می‌توان به روزنامه‌ها مراجعه کرد یا منتظر صدای اذان ظهر شد. ظهر شرعی حدوداً نیمه بین طلوع آفتاب و غروب آفتاب است.

۳- حرکت خورشید از شرق به غرب است؛ و این هم می‌تواند روشی برای یافتن جهت‌های جغرافیایی باشد.

جهت‌یابی با سایهٔ چوب (شاخص)

• شاخص، چوب یا میله‌ای صاف و راست است (مثلاً شاخه نسبتاً صافی از یک درخت به طول مثلاً یک متر) که به طور عمودی در زمینی مسطح و هموار و افقی(تراز و میزان) فرو شده‌است.

روش اول: نوک (انتهای) سایهٔ شاخص روی زمین را [مثلاً با یک سنگ] علامت‌گذاری می‌کنیم. مدتی (مثلاً ده-بیست دقیقه بعد، یا بیشتر) صبر می‌کنیم تا نوک سایه چند سانتیمتر جابه‌جا شود. حال محل جدید سایهٔ شاخص (که تغییر مکان داده‌است) را علامت‌گذاری می‌نماییم. حال اگر این دو نقطه را با خطی به هم وصل کنیم، جهت شرق-غرب را مشخص می‌کند. نقطهٔ علامت‌گذاری اول سمت غرب، و نقطهٔ دوم سمت شرق را نشان می‌دهد. یعنی اگر طوری بایستیم که پای چپ‌مان را روی نقطهٔ اول و پای راستمان را روی نقطهٔ دوم بگذاریم، روبروی‌مان شمال را نشان می‌دهد، و رو به خورشید (پشت سرمان) جنوب است.

• از آن‌جا که جهت ظاهری حرکت خورشید در آسمان از شرق به غرب است، جهت حرکت سایهٔ خورشید بر روی زمین از غرب به شرق خواهد بود. یعنی در نیم‌کره شمالی سایه‌ها ساعتگرد می‌چرخند.
• هر چه از استوا دورتر بشویم، از دقت پاسخ در این روش کاسته می‌شود. یعنی در مناطق قطبی (عرض جغرافیایی بالاتر از ۶۰ درجه) استفاده از آن توصیه نمی‌شود.
• در شب‌های مهتابی هم از این روش می‌توان استفاده کرد: به جای خورشید از ماه استفاده کنید.

روش دوم (دقیق‌تر): محل سایهٔ شاخص را زمانی پیش از ظهر علامت گذاری می‌کنیم. دایره یا کمانی به مرکز محل شاخص و به شعاع محل علامت‌گذاری شده می‌کشیم. سایه به تدریج که به سمت شرق می‌رود کوتاه‌تر می‌شود، در ظهر به کوتاه‌ترین اندازه‌اش می‌رسد، و بعداز ظهر به تدریج بلندتر می‌گردد. هر گاه بعد از ظهر سایهٔ شاخص از روی کمان گذشت (یعنی سایهٔ شاخص هم‌اندازهٔ پیش از ظهرش شد) آن‌جا را به عنوان نقطهٔ دوم علامت‌گذاری می‌کنیم. مانند روش پیشین، این نقطه سمت شرق و نقطهٔ پیشین سمت غرب را نشان می‌دهد.

• در واقع هر دو نقطه سایهٔ هم‌فاصله از شاخص، امتداد شرق-غرب را مشخص می‌کنند.
• با این‌که روش پیشین نسبتاً دقیق است، این روش دقیق‌تر است؛ البته وقت بیشتری برای آن لازم است.
• برای کشیدن کمان مثلاً طنابی (مانند بند کفش، نخ دندان) را انتخاب کنید. یک طرف طناب را به شاخص ببندید، و طرف دیگرش را به یک جسم تیز؛ به شکلی که وقتی طناب را می‌کشید دقیقاً به محل علامت‌گذاری شده برسد. نیم‌دایره‌ای روی زمین با جسم تیز رسم کنید.
• وقتی سایهٔ شاخص به حداقل اندازهٔ خود می‌رسد(در ظهر شرعی)، این سایه سمت جنوب را نشان می‌دهد (بالای ۲۳٫۵ درجه).

جهت‌یابی با ساعت عقربه‌دار

ساعت مچی معمولی (آنالوگ، عقربه‌ای) را به حالت افقی طوری در کف دست نگه می‌داریم که عقربهٔ ساعت‌شمار به سمت خورشید اشاره کند. در این حالت، نیمسازِ زاویه‌ای که عقربهٔ ساعت‌شمار با عدد ۱۲ ساعت می‌سازد (زاویهٔ کوچک‌تر، نه بزرگ‌تر)، جهت جنوب را نشان می‌دهد. یعنی مثلاً اگر چوب‌کبریتی را [به طور افقی] در نیمهٔ راه میان عقربهٔ ساعت‌شمار و عدد ۱۲ ساعت قرار دهید، به طور شمالی-جنوبی قرار گرفته‌است.

نکات

• این که گفته شد عقربهٔ کوچک ساعت به سمت خورشید اشاره کند، یعنی این‌که اگر شاخصی [مثلاً چوب‌کبریت] ای که در مرکز ساعت قرار دهیم، سایه‌اش موازی با عقربهٔ ساعت‌شمار و در جهت مقابل آن باشد. یا این‌که سایهٔ عقربهٔ ساعت‌شمار درست در زیر خود عقربه قرار گیرد. یا مثلاً اگر چوبی ده-پانزده سانتیمتری را در زمین به‌طور عمودی قرار دهیم، ساعت روی زمین به شکلی قرار گرفته باشد که عقربهٔ ساعت‌شمارش موازی با سایهٔ چوب باشد.
• دلیل این‌که زاویه بین عقربهٔ ساعت‌شمار و ۱۲ را نصف می‌کنیم این است که: وقتی خوشید یک بار دور زمین می‌چرخد، ساعت ما دو دور می‌چرخد(دو تا ۱۲ ساعت). یعنی گرچه روز ۲۴ ساعت است (و یک دور کامل را در ۲۴ ساعت طی می‌کند)، ساعت‌های ما یک دور کامل را در ۱۲ ساعت طی می‌نماید. اگر ساعت ۲۴ ساعته‌ای می‌داشتید، که دور آن به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم شده بود، هر گاه عقربهٔ ساعت‌شمار را رو به خورشید می‌گرفتید عدد ۱۲ ساعت همیشه جهت جنوب را نشان می‌داد.
• این روش وقتی سمت صحیح را نشان می‌دهد، که ساعت مورد نظر درست تنظیم شده باشد. یعنی اگر در بهار و تابستان ساعت‌ها را نسبت به ساعت استاندارد یک‌ساعت جلو می‌برند، ما باید آن را تصحیح کنیم (ابتدا ساعت‌مان را یک ساعت عقب ببریم سپس روش را اِعمال کنیم؛ یا نیمساز عقربهٔ ساعت‌شمار را [به جای ۱۲] با ۱ حساب کنید). همچنین در همهٔ سطح یک کشور معمولاً ساعت یکسانی وجود دارد، که مثلاً در ایران حدود یک ساعت متغیر است (ایران تقریباً بین دو نصف‌النهار قرار دارد؛ لذا ظهر شرعی در شرق و غرب ایران حدوداً یک ساعت فاصله دارد.) ساعت صحیح هر مکان همان ساعتی است که هنگام ظهر شرعی در آن در طول سال، اطراف ساعت ۱۲ ظهر است. در واقع برای تعیین دقیق جهت‌های جغرافیایی ساعت باید طوری تنظیم باشد که هنگام ظهر شرعی ساعت ۱۲ را نشان دهد.
• روش ساعت مچی تا ۲۴ درجه امکان خطا دارد. برای دقت بیشتر باید از آن در عرض جغرافیایی بین ۴۰ و ۶۰ درجه [شمالی یا جنوبی] استفاده شود؛ هر چند در عرض جغرافیایی ۲۳٫۵ تا ۶۶٫۵ درجه [شمالی یا جنوبی] نتیجه‌اش قابل قبول است.(البته در نیم‌کردهٔ جنوبی جهت شمال و جنوب برعکس است.) در واقع هر چه به استوا نزدیک‌تر شویم، از دقت این روش کاسته می‌شود. ضمناً هر چه زمان به کار بردن این روش به ظهر شرعی نزدیک‌تر باشد، نتیجهٔ آن دقیق‌تر خواهد بود.
• اگر مطمئن نیستید کدام طرف شمال است و کدام طرف جنوب، به یاد بیاورید که خورشید از شرق بر می‌خیزد، در غرب می‌نشیند، و در ظهر سمت جنوب است.
• توجه کنید که اگر این روش را در هنگام ظهر شرعی (یعنی ساعت ۱۲) اجرا کنیم، جهت عقربه ساعت‌شمار خود به سوی جنوب است. یعنی مانند همان روش «جهت‌یابی با سمت خورشید»، که گفتیم خورشید در ظهر شرعی به سمت جنوب است.
• اگر از ساعت دیجیتال استفاده می‌کنید، می‌توانید ساعت عقربه‌داری را روی یک کاغذ یا روی زمین بکشید (دور دایره‌ای از ۱ تا ۱۲ بنویسید، و عقربهٔ ساعت‌شمار را هم بکشید)، و سپس از روش بالا استفاده کنید.
• حتی وقتی هوا آفتابی نیست و خورشید به راحتی دیده نمی‌شود هم گاه سایهٔ خوشید را می‌توان دید. اگر یک چوب‌کبریت را عمود نگه دارید، سایهٔ آن برعکس جهت خورشید می‌افتد.

روش‌های جهت‌یابی در شب

جهت‌یابی با ستارهٔ قطبی

یافتن ستاره قطبی با دب اکبر

از آن‌جا که ستاره‌ها به محور ستاره قطبی در آسمان می‌چرخند، در نیم‌کرهٔ شمالی زمین ستارهٔ قطبی با تقریب بسیار خوبی (حدود ۰٫۷ درجه خطا) جهت شمال جغرافیایی (و نه شمال مغناطیسی) را نشان می‌دهد؛ یعنی اگر رو به آن بایستیم، رو به شمال خواهیم بود.

برای یافتن ستارهٔ قطبی روش‌های مختلفی وجود دارد:

1. به وسیلهٔ مجموعه ستارگان «دبّ اکبر»: صورت فلکی دبّ اکبر شامل هفت ستاره‌است که به شکل ملاقه قرار گرفته‌اند: چهار ستاره آن تشکیل یک ذوزنقه را می‌دهند، و سه ستارهٔ دیگر مانند یک دنباله در ادامه ذوزنقه قرار گرفته‌اند. هر گاه دو ستاره‌ای که لبهٔ بیرونی ملاقه را تشکیل می‌دهند (دو ستارهٔ قاعده کوچک ذوزنقه؛ لبهٔ پیالهٔ ملاقه؛ محلی که آب از آن‌جا می‌ریزد) را [با خطی فرضی] به هم وصل کنیم، و پنج برابر فاصله میان دو ستاره، به سمت جلو ادامه دهیم، به ستاره قطبی می‌رسیم.
2. به وسیلهٔ مجموعه ستاره‌های «ذات‌الکرسی»: صورت فلکی ذات‌الکرسی شامل پنج ستاره‌است که به شکل W یا M قرار گرفته‌اند. هرگاه (مطابق شکل) ستارهٔ وسط W (رأس زاویهٔ وسطی) را حدود پنج برابرِِ «فاصلهٔ آن نسبت به ستاره‌های اطراف» به سوی جلو ادامه دهیم، به ستارهٔ قطبی می‌رسیم.

نکات

• صورت‌های فلکی ذات‌الکرسی و دبّ اکبر نسبت به ستارهٔ قطبی تقریباً روبه‌روی یکدیگر، و دور ستاره قطبی خلاف جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخند. اگر یکی از آن‌ها پشت کوه پنهان بود، با دیگری می‌توان ستارهٔ قطبی را یافت. فاصلهٔ هر کدام از این دو صورت فلکی تا ستارهٔ قطبی تقریباً برابر است.
• اگر برای یافتن ستاره‌ها در آسمان از نقشه ستاره‌یاب (افلاک‌نما) استفاده می‌کنید، به‌خاطر داشته باشید که ستاره‌یاب‌ها موقعیت ستاره‌ها را در زمان، تاریخ و موقعیت جغرافیایی (طول و عرض جغرافیایی) خاصی نشان می‌دهند.
• هر چه از استوا به سوی قطب شمال برویم، ستارهٔ قطبی در آسمان بالاتر (در ارتفاع بیشتر) دیده می‌شود. یعنی ستارهٔ قطبی در استوا (عرض جغرافیایی صفر درجه) تقریباً در افق دیده می‌شود، و در قطب شمال(عرض جغرافیایی ۹۰ درجه) تقریباً بالای سر (سرسو، سمت‌الرّأس، رأس‌القدم) دیده می‌شود. بالاتر از عرض جغرافیایی ۷۰ درجه شمالی عملاً نمی‌توان با ستارهٔ قطبی شمال را پیدا کرد.

جهت‌یابی با هلال ماه

هلال ماه کهنه (نیمه دوم ماه قمری)

اگر به دلیل وجود ابر یا درختان نمی‌توانید ستاره‌ها را ببینید، می‌توانید از ماه برای جهت‌یابی استفاده کنید.

ماه به شکل هلال باریکی تولد می‌یابد، و در نیمه‌های ماه قمری به قرص کامل تبدیل می‌شود، و سپس در جهت مقابل هلالی می‌شود. در نیمهٔ اول ماه‌های قمری قسمت خارجی ماه (تحدب و کوژی ماه، برآمدگی و برجستگی ماه) مانند پیکانی جهت غرب را نشان می‌دهد. در نیمهٔ دوم ماه‌های قمری، تحدب ماه به سمت مشرق است.

• اگر خطی از بالای هلال به پایین آن وصل کنیم و ادامه دهیم، در نیمهٔ اول ماه قمری شکل p و در نیمهٔ دوم شکل q خواهد داشت.
• کره ماه در نیمهٔ اول ماه‌های قمری پیش از غروب آفتاب طلوع می‌کند، و در نیمهٔ دوم پس از غروب، تا پایان ماه که پس از نیمه‌شب طلوع می‌نماید.
• پیدا کردن جنوب توسط ماه: اگر خطی فرضی میان دو نوک تیز هلال ماه رسم کرده و آن را تا زمین ادامه دهید، تقاطع امتداد این خط با افق، نقطه جنوب را [در نیم‌کرهٔ شمالی زمین] نشان می‌دهد.
• این روش جهت‌یابی چندان دقیق نیست، ولی حداقل راه‌نمایی تقریبی را فراهم می‌سازد. در زمان قرص کامل نمی‌توان از این روش استفاده کرد. وقتی ماه به صورت قرص کامل است، می‌توان به کمک حرکت ظاهری ماه (که از مشرق به طرف مغرب است) جهت‌یابی کرد.

روش‌های دیگر جهت‌یابی در شب

• حرکت ظاهری ماه در آسمان از شرق به غرب است.
• خوشه پروین: دسته‌ای (حدود ده تا پانزده) ستاره، به شکل خوشه انگور، در یک جا مجتمع هستند که به آن مجموعه خوشه پروین می‌گویند. این ستارگان مانند خورشید از شرق به طرف غرب در حرکتند، ولی در همه حال دُمِ آن‌ها به طرف مشرق است.
• ستارگان بادبادکی: حدود هفت -هشت ستاره در آسمان وجود دارد که به شکل بادبادک یا علامت سوال می‌باشند. این ستارگان نیز از شرق به غرب حرکت می‌کنند، و در همه حال دنباله بادبادکی آنها به‌طرف جنوب است.
• کهکشان راه شیری تودهٔ عظیمی از انبوه ستارگان است که تقریباً از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافته‌است. در شمال شرقی این راه باریک است، و هر چه به سمت جنوب غربی می‌رود، پهن‌تر می‌شود. هر چه به آخر شب نزدیک‌تر می‌شویم، قسمت پهن راه شیری به طرف مغرب منحرف می‌شود.

روش‌های جهت‌یابی، قابل استفاده در روز و شب

جهت‌یابی با قبله

اگر جهت قبله و میزان انحراف آن از جنوب (یا دیگر جهت‌های اصلی) را بدانیم، می‌توانیم شمال را تشخیص دهیم. مثلاً اگر در تهران ۳۷ درجه از جنوب سمت به غرب متمایل شویم (یعنی حدوداً جنوب غربی)، به طرف قبله ایستاده‌ایم. پس هرگاه در تهران جهت قبله را بدانیم، اگر ۳۷ درجه از سمت قبله در جهت عکس عقربه‌های ساعت بچرخیم، به طرف جنوب ایستاده‌ایم، و اگر ۱۴۳ درجه (۳۷-۱۸۰) در جهت عقربه‌های ساعت بچرخیم، به طرف شمال ایستاده‌ایم.

قبله را از راه‌های مختلفی می‌توان یافت:

• قبله‌نما: دقیق‌ترین روش تعیین قبله، به‌وسیلهٔ قبله‌نماست، که آن هم با یک قطب‌نما انجام می‌گیرد؛ و اگر ما قطب‌نما داشته باشیم، با آن قطب را مشخص می‌کنیم!
• محراب مسجد: محراب مساجد به طرف قبله‌است. در نمازخانه‌ها هم معمولاً جهت قبله مشخص شده‌است.
• قبرستان: مرده را در قبر روی دست راست، به سمت قبله می‌خوابانند. پس اگر شما طوری ایستاده باشید که نوشته‌های سنگ قبر را به درستی می‌خوانید، سمت چپ‌تان قبله‌است.
• دستشویی: از آن‌جا که قضای حاجت رو به قبله نباید باشد، معمولاً توالت‌ها را عمود بر قبله می‌سازند. این هم -در جایی که اصول اسلامی ساخت رعایت شده- می‌تواند کمک‌کار باشد.

جهت‌یابی با قطب‌نمای دست‌ساز

اگر قطب‌نمایی به همراه نداشتید، ولی اتفاقاً یک سوزن یا میخ کوچک در جیبتان یافتید، این روش کمک‌کار شما در ساخت یک قطب‌نما خواهد بود. البته احتمال استفاده از آن در شرایط واقعی کم است، ولی انجام آن کاری سرگرم‌کننده‌است.

با مالش دادن یک سوزن فقط در یک جهت به آهن‌ربا -یا حتی احتمالاً چاقوی خودتان-، یا مالیدن آن فقط در یک جهت به پارچهٔ ابریشمی یا پنبه‌ای، سوزنْ مغناطیسی یا قطبی می‌شود؛ مانند سوزن قطب‌نما. (مثلاً با ۳۰ بار مالش دادن سوزن به آهنربا از طرف خودتان به سمت بیرون، سوزن به اندازهٔ کافی خاصیت آهنربایی پیدا می‌کند. همچنین مالش سر سوزن از پایین به بالا بر پارچهٔ ابریشمی باعث می‌شود که سر سوزن نقطه شمال را نشان دهد). حتی می‌توانید آن‌را در یک جهت میان موهای سر خود بکشید. توجه کنید که همیشه فقط در یک جهت مالش دهید.

حال اگر آن‌را روی یک چوب‌پنبه یا پوشال کوچک قرار دهید(سوزن را به چوب‌پنبه چسب بزنید، یا درون آن فرو کنید؛ یا در دو طرف سوزن چوب‌پنبه‌هایی کوچک فرو کنید)، و روی آب (آب راکد یا ظرفی پر از آب) شناور نمایید، مانند یک قطب‌نما عمل می‌کند، و سر سوزن رو به شمال می‌چرخد. برای این‌که سمت شمال و جنوب سوزن را اشتباه نکنید، این نکته را در نظر بگیرید که -در نیمکرهٔ شمالی زمین- آن سمت قطب‌نما که تقریباً رو به خورشید و ماه است، سمت جنوب است، زیرا آن‌ها در قسمت جنوبی آسمان قرار دارند. همچنین می‌توانید سوزن را با یک آهنربا امتحان کنید، و سپس سمت شمال را با علامتی روی آن مشخص نمایید.

• روش دیگر ساخت آهنربا این است که یک میله یا سوزن آهنی یا فولادی را در جهت میدان مغناطیسی زمین تراز کنیم، و سپس آن‌را حرارت داده یا بر آن ضربه وارد کنیم. حال اگر این آهنربا را روی سطحی با اصطکاک کم قرار دهیم (روی یک تکه چوب کوچک در آب شناور سازید، یا مثلاً سوزن را با یک ریسمان غیرفلزی آویزان(معلق) نمایید) قطب‌نمای ما کار می‌کند؛ یعنی میله آن‌قدر می‌چرخد تا در راستای میدان مغناطیسی زمین (شمالی-جنوبی) قرار گیرد.
• مغناطیسی کردن سوزن با باتری: اگر سیمی را دور سوزن بپیچانید و برای چند دقیقه سر سیم را به ته باتری وصل کنید، سوزن مغناطیسی می‌شود.
• به دلیل کشش سطحی آب، می‌توان سوزن را به تنهایی روی سطح آن شناور کرد. مثلاً می‌توان سوزن را روی کاغذی گذاشت، و کاغذ را روی آب گذاشت. اگر کاغذ روی آب بماند که بهتر، و اگر کاغذ در آب فرو برود احتمالاً سوزن روی آب باقی می‌ماند. اگر سوزن را با گریس یا روغنی غیرقابل‌حل در آب چرب کنید (مثلاً با مالش سوزن به موهای خود سوزن را چرب نمایید)، کار آسان‌تر خواهد شد. چرب بودن سوزن سبب می‌شود که سوزن روی سطح آب شناور بماند.

جهت‌یابی با نشانه‌های طبیعی

هرگونه‌ای از درختان برش‌ها و خصوصیات خاصّ خود را دارد. باد و آفتاب بر درختان تأثیر می‌گذارند و این سرنخی است برای محاسبه جهت شمال-جنوب.

• این روش‌ها خیلی قابل اطمینان نیستند. مثلاً «باد غالب» ممکن است حالت عادی را به طور قابل‌ملاحظه‌ای تغییر دهد و باعث تغییر و انحراف آن شود. همچنین در جنگل‌های انبوه -به دلیل عدم نفوذ و رسوخ آفتاب درون آن‌ها- برخی روش‌ها کارا نخواهند بود. اگر از علامت‌های طبیعی استفاده می‌کنید، برای تصمیم‌گیری، باید هر چند تا علامت مختلف را که می‌توانید پیدا کنید.
• بسیاری از روش‌های زیر بر اساس آفتاب هستند: در نیمکرهٔ شمالی زمین، جهت رو به جنوب در معرض آفتاب بیشتری است. تابش خورشید رشد شاخه‌ها و برگ‌ها را زیاد می‌کند.

۱- جهت‌یابی با خزه‌ها و گلسنگ‌ها: سمت شمالی درختان و تخته‌سنگ‌ها، گلسنگ‌ها و خزه‌های بیشتری دارد؛ چرا که نمناک‌تر و مرطوب‌تر از سمت جنوبی آن‌هاست.

• خزه در جایی رشد می‌کند که دارای سایه و آب زیادی باشد؛ محل‌های خنک و نمناک. تنهٔ درختان در سمت شمالی سایه و رطوبت بیشتری دارد، و در نتیجه خزه‌ها معمولاً بیشتر در این سمت می‌رویند.
• این روش همیشه نتیجهٔ درست به ما نمی‌دهد. ۱) هرچند سمت شمالی در سایهٔ بیشتری است، ولی لزوماً رطوبت سمت شمال بیشتر نیست؛ و برای رشد خزه‌ها رطوبت مهم‌تر از سایه است(جایی که رطوبت در آن‌جا بیشتر ماندگار است). ۲) گاه ممکن است درختان و پوشش گیاهی مجاور طرف دیگر درخت را هم سایه کند. ۳) در یک اقلیم بارانی(جنگل‌ها و بیشه‌های مرطوب) ممکن است همه طرف درخت نمناک باشد(یعنی خزه دور برخی درختان در همه‌طرف رشد کرده؛ البته معمولاً در جهت جنوب بیشتر رشد کرده‌است). ۴) ممکن است باد مانع رشد خزه در طرف شمالی درخت شود. ۵) در مناطق خشک هم که اصلاً خزه‌ای وجود ندارد!

ضمناً در نظر داشته باشید که معمولاً خزه در جهت نور آفتاب(جنوب) خرمایی رنگ است و در مکان‌های سایه و مرطوب سبز یا طوسی رنگ.

۲- جهت‌یابی با درختان: از آن‌جا که سمت شمالی درختان در معرض آفتاب کمتری است، درختان در این سمت‌شان شاخ‌وبرگ کمتری دارند.

• به دلیل آن‌که آفتاب بیشتر از سمت جنوب می‌تابد، درختان جنوب بهتر و بیشتر رشد می‌کنند. وجود درختانی مانند صنوبر سیاه و سفید، راش، بلوط، درختان آزاد، شاه بلوط هندی، افرا نروژی و درخت اقاقیا صحت این مسئله را ثابت می‌کند. این درخت‌ها در جنوب بیشتر دیده می‌شوند.
• پوست درختان قدیمی در سمت رو به آفتاب(جنوب) معمولاً نازک‌تر است.
• پوسیده بودن یک طرف از اکثر درختان جنگل، جهت شمال را به ما نشان می‌دهد؛ سمت پوسیده شمال است.
• به خاطر نوع تابش خورشید، شاخه‌های جنوبی اکثر درختان افقی‌تر و شاخه‌های شمالی عمودی‌ترند.
• در کوه‌های سنگی، کاج‌های انحناپذیر در شیب جنوبی، و صنوبرهای انگلمان در شیب شمالی می‌رویند.
• معمولاً درختان برگ ریز در شیب‌های جنوبی تپه‌ها می‌رویند و سراشیب‌های شمالی همیشه سبز است.
• زمینِ اطراف ریشهٔ درختان، به سمت جنوب سست‌تر و توخالی‌تر از قسمت شمالی است. پس زمین به سمت شمال سفت‌تر بوده و به خشکی زمین جنوبی نیست.
• رشد پوشش گیاهی در سمت جنوبی تپه‌ها بیشتر از سمت شمالی خواهد بود.

به درختی نگاه کنید که ریشه‌اش در زمین باشد، نه به کنده‌ای که بریده شده و بر زمین افتاده

۳- جهت‌یابی با تنهٔ درختان بریده‌شده: اگر مقطع درخت بریده‌شده‌ای را نگاه کنید، تعدادی دایرهٔ هم مرکز را مشاهده خواهید کرد، که هر یک از آنها نشان یک سال عمر درخت می‌باشد. درختی که بطور دائم آفتاب به تنه‌اش بتابد، دایره‌های نشاندهنده عمر آن درخت در یک سمت به هم نزدیک‌تر شده و در سمت دیگر از هم دور خواهند بود. سمتی که فاصله خطوط حلقه‌های سنی درخت به هم نزدیک‌تر باشد سمت شمال را مشخص می‌کند، و سمتی که خطوط حلقه‌های سنی از هم فاصلهٔ بیشتری داشته باشد سمت جنوب را نشان می‌دهد؛ به علت تابش زیاد آفتاب و رشد شدیدتر آن.

۴- جهت‌یابی به کمک گل‌ها و گیاهان: گیاهان، و گل‌های درختان تمایل دارند رو به آفتاب قرار بگیرند؛ یعنی جنوب یا شرق.

• برخی گیاهان برای جهت‌یابی اشتهار یافته‌اند. مثلاً در آمریکا گُلی وجود دارد که همیشه جهت‌گیری شمالی-جنوبی دارد (رشد برگهایش به سمت خط شمال- جنوب است) و آن را «گیاه قطب‌نما(یا Compass Plant)» و یا «رُزینوید(Rosinweed)» می‌خوانند. نام علمی آن «سیلفیوم لاکینیاتوم» (Silphium laciniatum) است، و مسافران اولیهٔ این سرزمین از این گیاه برای جهت‌یابی استفاده می‌کرده‌اند.
• اکالیپتوس استرالیایی هم گیاهی جهت‌یاب است. این گیاه که در سرزمین‌های گرم و خشک می‌روید، برگ‌هایش رو به شمال یا جنوب است.
• همچنین درختی به نام «نخل رهنوردان([ یا Traveler’s Palm])» وجود دارد که محور شاخه‌هایش شرقی-غربی اند.
• همان‌طور که گفته شد، این که کدام طرف شرق است و کدام طرف غرب، یا کدام یک از طرفین شمال یا جنوب است را می‌توان با توجه به سمت خورشید و ماه در آسمان یا روش‌های دیگر یافت -ماه و خورشید تقریباً در سمت جنوبی آسمان قرار دارند.

۵- جهت‌یابی به کمک باد غالب: بادها را از جهتی که می‌وزند، نام‌گذاری می‌کنند مانند باد شمالی از شمال. هر منطقه‌ای باد غالب و برجسته‌ای دارد که در فصل خاص یا گاهی در تمام فصول حکمفرماست. باد غالب، باد خاصی است که وزش آن طولانی‌تر بوده و در جهت خاصی می‌وزد. با دانستن جهت بادهای غالب می‌توانید چهار جهت اصلی را تشخیص دهید.

• معمولاً نام باد را از جهتی که وزیده‌است، نام‌گذاری می‌کنند. مثلاً باد شمال یعنی بادی که از شمال به سمت جنوب می‌وزد.
• برای جهت‌یابی به کمک باد غالب، ۱) ابتدا باید جهت باد غالب منطقه را دانست. ۲) سپس باید در جایی که هستیم جهت باد غالب را تشخیص دهیم. برای نمونه، اگر بدانیم که در منطقهٔ ما باد غالب از شرق می‌وزد، و ضمناً جهت باد غالب منطقه را تشخیص دهیم، طرف منشأ باد شرق خواهد بود؛ که با دانستن شرق، دیگر جهت‌های اصلی هم به سادگی یافته می‌شوند.

نکتهٔ اول: اگر جهت باد غالب منطقه‌تان را نمی‌دانید، اطلاعات زیر ممکن است کمک‌کار باشد:

• در نواحی معتدل، باد غالب از غرب می‌وزد. (در هر دو نیم کره شمالی و جنوبی)
• در نواحی گرمسیری، باد غالب بین مناطق شمال شرقی و جنوب شرقی جریان دارد.
• در نواحی استوایی، باد غالب معمولاً از سمت شرق می‌وزد.

نکتهٔ دوم: جهت باد غالب منطقه را تشخیص دهیم:

• در هر منطقه‌ای باد غالب ویژگی‌های خاص خود را دارد؛ مثل درجه حرارت، رطوبت و سرعت که در فصول مختلف تغییر می‌کند.
• باد غالب بر رشد درختان و گیاهان، جهت جمع شدن برف‌های باد آورنده و در جهت علف‌های بلند تأثیرگذار است. در واقع باد غالب بیشترین تأثیر را بر روی جهت پوشش گیاهی، برف، ماسه یا دیگر اشیای روی سطح زمین دارد.

الف)درختان:

• جهت خم شدن اغلب درختان منطقه نشان دهنده جهت وزش باد غالب منطقه‌است. برای نمونه اگر درختان به طرف شمال منحرف و متمایل شده‌اند، باد غالب محتملا از سمت جنوب وزیده‌است.
• اثر دیگری که باد غالب بر درختان دارد این است که: در جهتی که از وزش باد در امان است، شاخ و برگ بیشتری رشد کرده‌است.

در واقع باد ممکن است با صدمه زدن یا خشک کردن شاخه‌های جوان، رشد درخت را کند یا متوقف کند. معمولاً وزش باد، باعث کند شدن رشد درختان می‌شود؛ برعکسِ خورشید، که رشد شاخه‌ها و برگ‌ها را زیاد می‌کند.

• در زمستان باد غالب معمولاً با برف و تگرگ همراه است، که باعث شکستن شاخه‌های جوان می‌شود.
• درختی که برای تعیین جهت استفاده می‌شود، باید در محلی باز و وسیع باشد. نباید در پناه تپه، درختان دیگر یا ساختمانها باشد. چند تا از درختان نزدیک به هم را مورد آزمایش قرار دهید. مطمئن شوید که درختان هرس نشده باشند.
• از آن‌جا که درختان تحت تأثیر عوامل زیادی هستند، باید یافته‌های خود را با مشاهدهٔ درختان متعددی در همسایگی یکدیگر تأیید کنید.

ب)ماسه و برف:

• امواج ماسه در بیابان‌ها، و امواج پستی-بلندی‌های برف در مناطق قطبی جهت باد را نشان می‌دهند. البته گاه به خاطر آن‌که این موج‌ها خیلی کوچک‌اند و از چند سانتی‌متر تجاوز نمی‌کنند، برای یافتن باد غالب نمی‌توانند کمک‌کار باشند، زیرا می‌توانند با هر باد تند موضعی به سرعت تشکیل شوند.
• در بیابان‌ها انواع مختلف تلماسه‌ها وجود دارند، که شکل آن‌ها جهت باد غالب را نمایان می‌سازد؛ همچنین در مورد تل‌یخ‌های قطب: در مناطقی که به شدت پوشیده از برف‌اند، باد غالب توده‌های برف را می‌راند و آن‌ها را تبدیل به تل‌های برآمده‌ای می‌سازد. این تل‌ها از چند سانتی‌متر تا یک متر ارتفاع دارند، و موازی باد غالب تشکیل می‌شوند. در واقع برف از لحاظ فیزیکی شبیه ماسه عمل می‌کند.

ج) نسیم: برخی مناطق الگوی حرکت جریان هوایشان نوسان بیشتری نسبت به جاهای دیگر دارد. مثلاً مردم کنار ساحل با نسیم دریا مأنوس‌اند. معمولاً بعدازظهرها نسیم مداومی از طرف دریا می‌وزد. در شب هم معمولاً جهت نسیم برعکس می‌شود و از خشکی به سمت دریا می‌وزد. نسیم مشابهی در دره‌ها و کوه‌ها می‌وزد: در روز نسیمی از دره به سمت بالای کوه وزیدن می‌گیرد؛ و در شب برعکس، نسیم از بالا به سمت دره می‌وزد. اگر -مثلاً به کمک نقشه- بدانیم که دریا یا کوه (یا ساحل یا دره) در کدام جهت‌مان است، می‌توانیم جهت‌های اصلی را بیابیم.

د) هوای گرم و سرد: در نیم‌کرهٔ شمالی زمین هوایی که از شمال می‌آید معمولاً سردتر از هوایی است که از جنوب می‌آید(بادهای شمالی از بادهای جنوبی سردتر است).

هـ) سایر موارد:

• اگر گمان می‌کنید که بادی که در لحظه می‌وزد باد غالب منطقه‌است، می‌توانید به درختان در مسیر باد نگاه کنید. با نگاه به نوک درختان می‌توانید جهت باد را بفهمید.
• می‌توانید به تغییر جهت ابرها دقت کنید؛ به‌ویژه ابرهای بلندی که توسط بادهای غالب آورده می‌شوند.
• در روی دریا و اقیانوس‌ها بادهای غالب دارای ویژگی‌ها و ابرهای خاص خود هستند.

۶- جهت‌یابی به کمک رودخانه‌ها: بسیاری از رودها و نهرها در نیم‌کرهٔ شمالی زمین رو به جنوب سرازیرند، یعنی رو به استوا. این روند عمومی رودهاست، ولی همیشه درست نیست. مثلاً رود نیل -که تماماً در نیم‌کرهٔ شمالی است- به سوی شمال جریان دارد و به مدیترانه می‌ریزد.

۷- جهت‌یابی به کمک حیوانات و حشرات:

• مورچه‌ها خاکِ لانهٔ خود را به سمت جنوب یا شرق می‌ریزند. مورچه‌ها چنین می‌کنند تا در هنگام روز خاکریزشان به عنوان سایه‌بانی برایشان عمل کند، تا راحت‌تر کار خود را انجام دهند.
• مورچه‌ها خانه‌های خود(مورتپه‌ها) را بر روی شیب‌های جنوب شرقی می‌سازند؛ زیرا خورشید در پاییز و زمستان بیشتر به این قسمت‌ها می‌تابد. آن‌ها مورتپه‌های خود را نزدیک درختان و صخره‌های جنوبی و جنوب شرقی بنا می‌کنند.
• اگر شما در کنار برکه یا دریاچه‌ای باشید که پرندگان، ماهیان یا دوزیستان در حال تولیدمثل هستند، در نظر داشته باشید که آن‌ها معمولاً ترجیح می‌دهند در سمت غربی زاد و ولد (تولیدمثل و پرورش) نمایند.
• دارکوب(شانه‌به‌سر) معمولاً حفره‌هایش را در سمت شرقی درخت حفر می‌کند.
• سنجاب‌ها هم معمولاً در سوراخ‌های سمت شرقیِ درختان خانه و لانه می‌گزینند.

۸- جهت‌یابی به کمک خانه‌های شهری: امروزه معمولاً خانه‌ها را به موازات شمال -جنوب یا شرق-غرب می‌سازند؛ یعنی نسبت به جهت‌های اصلی مورب نمی‌سازند. این می‌تواند در تنظیم صحیح جهت‌ها و تصحیح روش‌های تقریبی بالا کمک‌کار باشد. باید توجه کرد که در بسیاری موارد این اصل رعایت نشده‌است.

روش دقیق آن چنین است: به سایت‌هایی مانند گوگل اِرس(Google Earth) یا کتاب اول(برای تهرانی‌ها) بروید و خانه یا خیابان خود را بیابید. در این سایت‌ها جهت‌های جغرافیایی مشخص شده است(معمولاً شمال سمت بالاست). اگر خانه یا خیابان‌تان دقیقاً مطابق جهت‌های جغرافیایی (موازی با لبهٔ صفحه) باشد، می‌توانید به راحتی ۴ جهت اصلی را بیابید، که در جهت دیوارهای خانه‌اند (با این فرض که خانه مستطیلی است). اگر خانه یا خیابان‌تان نسبت به جهت‌های جغرافیایی زاویه دارد، می‌توانید تنظیم مقتضی را انجام دهید.

همچنین می‌توانید به نقشه‌های [چاپی] شهرتان نگاه کنید و ببینید که آیا خیابان‌تان جهت شمالی-جنوبی یا شرقی-غربی دارد، یا نسبت به جهت‌های جغرافیایی انحراف دارد.