تاریکی گسترده فضا قدری ترسناک جلوه می کند. تعجبی هم ندارد که انسان مکان های روشن و پرنور را ترجیح می دهد. اما پاسخ بیشتر ناشناخته ها و معماهای کیهان در لابه لای همین تاریکی نهفته، مکان های خالی و پر رمز و رازی که میزبان تعداد بسیار کمی کهکشان هستند.
ادوین هابل در سال ۱۹۲۳ نشان داد که جهان بزرگتر از آن چیزی است که انسان تصور می کرد. بر اساس اکتشافات وی، آنچه که انسان از آن به عنوان حرکت گازها در لبه کهکشان راه شیری یاد می کرد، در واقع بدون اتکا به دیگری، کهکشان محسوب می شوند: کهکشان های بیرونی تنها که در فضایی مطلقاً تاریک مشاهده شده اند. کشف هابل خیال ما را اندکی آسوده ساخت. ما اکنون می دانیم تاریک ترین قسمت آسمان که با تلسکوپ هابل قابل مشاهده است، دارای موادی درخشان به مانند کهکشان راه شیری میباشد.
اما دیدگاه دیگری نیز در خصوص جهان مطرح شده است. از سال ۱۹۸۱ میلادی که اخترشناسان فضای خالی بسیار بزرگی به نام Bootes یا گاوران را کشف کردند، ما دریافته ایم که جهان دارای چاله های سرد، تاریک و تنهایی است که بسیار بزرگتر از چیزی هستند که تصور می کنید. ما باید به منظور رسیدن به درکی حقیقی از جهان، به کاوش در ژرفا ادامه دهیم.
حبابی در دل فضا
فضای خالی گاوران، کره ای سخت با قطر تقریبی ۲۸۰ میلیون سال نوری است که در مجاورت صورت فلکی دب اکبر واقع شده است. زمانی که این فضای خالی بزرگ برای نخستین بار مشاهده شد، تنها یک کهکشان در داخل آن به چشم می خورد. اما بعدها چندین کهکشان دیگر هم مورد شناسایی قرار گرفت. ابر خوشه “ویرگو” ناحیه ای کوچک که کهکشان راه شیری هم شامل می شود، حاوی بیش از دو هزار کهکشان است.
امکان مشاهده کهکشان نزدیک و بزرگی به نام “آندرومدا” بدون چشم مسلح برای انسان وجود دارد. نزدیکی آندرومدا این امکان را به ادوین هابل داد تا با بررسی تک تک ستاره ها، پرده از راز ” وسعت حقیقی جهان ” بردارد. اگر کهکشان ما در فضای خالی Bootes قرار داشت، نزدیک ترین همسایه ی ما در فاصله ای چشمگیر قرار می گرفتند. در این شرایط، مدت زیادی طول می کشید که انسان دریابد مرکز جهان نیست.
این یافته تصادفی ِ آماری نیست. جهان در مقیاس های بزرگتر غالبا به صورت یک شبکه ی کیهانی توصیف می شود که دارای رشته هایی از ماده تاریک غیر قابل مشاهده میباشد. اما بهتر است در این مقاله آن را یک فوم یا کف کیهانی در نظر بگیرید، مانند حباب های صابون در وان حمام. به دلیل کف آلود بودن آن، خوشه های کهکشانی در دیواره ها، تقاطع ها و رشته ها متمرکز می شوند. فضای ما بین آنها عمدتا خالی است.
آشتی با خلاء
بزرگ بودن بیش از اندازه فضای خالی گاوران مشکلی جدی تلقی می شد. فضاهای خالی رشد و گسترش می یابند زیرا لبه های چگال و متراکم آنها دارای کشش گرانشی قدرتمندی است، قوی تر از هر چیزی که در نقطه مرکزی شان وجود دارد. اما سن جهان به اندازه کافی زیاد نبود تا تورم حباب های بزرگ را تجربه کند. ما باید تا سال ۱۹۹۸، یعنی زمان کشف انرژی تاریک منتظر می ماندیم تا به توضیح دقیق تری دست یابیم. انرژی تاریک را فشاری کیهانی تعریف کرده‌اند که نواحی خالی موجود در فضا را وادار به انبساط و گسترش می کند.
اکنون اخترشناس های بسیاری به پاس طبقه بندی و ترسیم نقشه این فضاهای خالی به این نتیجه رسیده‌اند که می توان با بهره‌گیری از همین فضاها اکتشافات بزرگی در آینده انجام داد. شاید تحلیل های آماری ما خیلی زود زمینه را برای اندازه گیری انرژی تاریک، جاذبه و هر نیروی رازآلود دیگر هموار می سازد. و شاید حقایق بیشتری هم در خصوص مفهوم تهی بودن فرا گیریم.
